«هاکان فیدان»، وزیر امور خارجه ترکیه، تنها سخنانی دلگرم‌کننده درباره میزبانی آذربایجان از نشست کاهش تنش میان ترکیه و اسرائیل در اوایل آوریل مطرح کرد. آذربایجانی‌ها که ماه گذشته مجوز اکتشاف گاز طبیعی در آبهای تحت کنترل اسرائیل را به دست آورده و میلیارد‌ها دلار در اقتصاد ترکیه سرمایه‌گذاری می‌کنند، توانایی خود را در میزبانی مناسب به نمایش گذاشته‌اند؛ اما تا آنجا که مشخص است، نشست برگزار شده در باکو نتیجه ملموس و مشخصی به همراه نداشته است. هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه، با احتیاط اعلام کرد که این جلسات می‌توانند تا زمانی که نیاز باشد، ادامه پیدا کنند.
چرا فیدان از عملی شدن توافق‌های نظامی صحبت نکرد؟
هاکان فیدان که هفته گذشته در مجمع بین‌المللی دیپلماسی در آنتالیا سخنرانی می‌کرد، به موضوع ایجاد توافق‌نامه‌های نظامی اشاره کرد که هدف اصلی آنها، پیشگیری از درگیری‌ها از جمله مواجهه مستقیم هوایی در سوریه میان اسرائیل، ایالات متحده، ترکیه و روسیه است. با این حال، او درباره امکان عملی شدن چنین توافق‌نامه‌هایی اظهار نظر نکرد. از سوی دیگر، اظهارات فیدان درباره لزوم جلوگیری از درگیری مستقیم هوایی می‌تواند نشانه‌ای از عمق وخامت روابط دوجانبه باشد.
نیازی نیست که به اعلام نام روسیه و ایالات متحده از سوی هاکان فیدان به عنوان کشور‌های احتمالی درگیر در چنین رویارویی، همچون یک امر عادی در تنظیمات بین‌المللی هوایی توجه خاصی شود. نیروی هوایی روسیه در سوریه فعالیت ندارد و تاکنون موفق نشده است که از احمد الشرع، رئیس‌جمهور سوریه مجوز حفظ دو پایگاه خود در این کشور را بگیرد. در مقابل، ترکیه و آمریکا هماهنگی‌های مداوم و نزدیکی دارند و نیازی به توافق‌ها یا ترتیبات جدید احساس نمی‌شود. تأکید فیدان بر درگیری میان اسرائیل و ترکیه در مورد آزادی عمل هوایی اسرائیل در سوریه به‌نوعی نگرانی اسرائیل و جاه‌طلبی ترکیه را که از این درگیری بسیار فراتر می‌رود، پنهان می‌کند. ترکیه که اکنون نقش راهبردی در تصمیم‌گیری‌های رژیم الشرع دارد، شروع به ایجاد یک حضور نظامی فراتر از مناطق تحت کنترل خود در جنگ با کُرد‌ها کرده است.
شبکه نظامی منطقه‌ای ترکیه؛ ابزار مقابله با داعش یا دستیابی به هژمونی؟
حملات هوایی اسرائیل در ماه گذشته میلادی که دو پایگاه سوری مورد نظر ترکیه را هدف قرار داد، نتوانست مسیر آنکارا را تغییر دهد. بنا به گزارش‌های رسانه‌های سوری، آنکارا قصد دارد برای رژیم احمد الشرع یک ارتش پیشرفته تشکیل دهد و آن را به بهترین تجهیزات نظامی ساخت ترکیه مجهز کند. از زمان سقوط نظام اسد در دسامبر گذشته (آذر ۱۴۰۳) ، ترکیه در حال انجام مذاکرات فشرده‌ای با رهبران جدید سوریه بر سر یک توافق دفاعی بوده است که نه‌تنها شامل تأمین تجهیزات نظامی، فناوری و اطلاعات است، بلکه آموزش و هدایت ارتش جدید سوریه، توسعه دکترین جنگی و نوسازی روش‌های جنگی را نیز دربر می‌گیرد. مهم‌تر از همه، این توافق شامل ایجاد یک نیروی نظامی مشترک ترکی-سوری خواهد بود.
ترکیه در تلاش است تا سوریه را به‌عنوان یک ابزار راهبردی برای تقویت موقعیت منطقه‌ای خود مورد استفاده قرار دهد. بر اساس گزارش الجزیره که به منابع سوری استناد دارد، آنکارا قصد دارد یک شبکه نظامی منطقه‌ای ایجاد کند که شامل سوریه، عراق و اردن باشد. هدف رسمی این شبکه، مقابله با گروه داعش است که در پی تغییرات سیاسی اخیر در سوریه و تلاش‌های دولت جدید این کشور برای بازسازی و احیای کنترل، به‌طور فزاینده‌ای فعال شده است.
با این حال، علی‌رغم اعلام شکست داعش توسط دونالد ترامپ در سال ۲۰۱۸ و برنامه‌ریزی برای خروج نیرو‌های آمریکایی از سوریه، مبارزه با این گروه همچنان ادامه دارد. این وضعیت بهانه‌ای برای تحرکات سیاسی و نظامی دیگر شده است که لزوماً ارتباطی با نابودی داعش ندارند. یکی از مسائل کلیدی در این زمینه، تنش‌های میان ترکیه و ایالات متحده است؛ زیرا واشنگتن از نیرو‌های کُرد در سوریه حمایت می‌کند؛ در حالی که ترکیه این گروه‌ها را «تروریستی» می‌داند. این اختلافات به یک موضوع دائمی در روابط دو کشور تبدیل شده و بر سیاست‌های منطقه‌ای تأثیر گذاشته است.
آیا ترکیه مسئولیت جنگ علیه داعش را به دست خواهد گرفت؟
در اکتبر ۲۰۱۹، رئیس‌جمهور ترامپ نامه‌ای تند و بی‌پرده به «دوست خوبش»، رجب طیب اردوغان، ارسال کرد که در آن از او خواسته بود به قلمرو سوریه حمله نکند و به نیرو‌های کرد فشار وارد نیاورد. ترامپ در این نامه هشدار داده بود: «شما نمی‌خواهید مسئول قتل‌عام هزاران نفر باشید و من هم نمی‌خواهم مسئول نابودی اقتصاد ترکیه باشم؛ اما اگر لازم باشد، این کار را خواهم کرد.» او ادامه داده بود: «مرد سرسختی نباش. احمق نباش!»، اما اردوغان که به این هشدار بی‌اعتنا بود، نه‌تنها نیروهایش را به سوریه فرستاد، بلکه در دیداری که در نوامبر همان سال در کاخ سفید با ترامپ داشت، نامه‌اش را هم به او بازگرداند. باوجود این، ترامپ همچنان قصد دارد نیروهایش را از سوریه خارج کند و اردوغان بار دیگر تلاش می‌کند خود را به‌عنوان جانشین نیرو‌های کُرد در سوریه معرفی کند.
اما حالا شرایط به‌طور قابل توجهی به نفع ترکیه تغییر کرده است. در چارچوب توافقی که «مظلوم عبدی»، رهبر نیرو‌های کُرد، با احمد الشرع امضا کرده است، قرار است نیرو‌های کُرد به ارتش سوریه ملحق شوند. این توافق که با حمایت و تشویق ایالات متحده و ترکیه روبه‌رو بوده، لحن ترکیه نسبت به سازمان عبدی را تغییر داده است. در مصاحبه‌ای با الشرق‌الاوسط، عبدی اعلام کرد که حملات ترکیه به نیروهایش در چندین منطقه متوقف شده و دیگر آنها را «تروریست» نمی‌نامند.
گرچه شرایط ادغام نیرو‌های کُرد و ارتش سوریه هنوز به‌طور کامل نهایی نشده، اما از دید آنکارا، پیشرفت‌های کافی حاصل شده تا اردوغان بتواند ترامپ را متقاعد کند که مسئولیت جنگ علیه داعش در سوریه را به ترکیه واگذار کند و در نهایت به ترکیه اجازه داده شود که عملیات نظامی منطقه‌ای علیه این گروه را هماهنگ کند. اگر ترامپ این طرح را بپذیرد، این بدین معنا خواهد بود که ترکیه نه‌تنها به بازوی نظامی ایالات متحده در جنگ علیه داعش تبدیل خواهد شد، بلکه به‌عنوان محافظ غیررسمی سوریه نیز شناخته خواهد شد و مسئولیت هماهنگی فعالیت‌های نظامی منطقه‌ای علیه داعش را به عهده خواهد گرفت.
ملاقات مورد انتظار ترامپ و اردوغان هنوز برگزار نشده است و هنوز مشخص نیست که این دیدار در کاخ سفید برگزار خواهد شد یا در کاخ مجلل ریاست‌جمهوری اردوغان در آنکارا در زمانی که ترامپ سفر خاورمیانه‌ای خود را در ماه مه آغاز کند. در این میان «پوشه» اردوغان برای این دیدار در حال گسترش است و از جمله شامل درخواست ترکیه برای رفع تحریم‌های ایالات متحده می‌شود؛ تحریم‌هایی که در سال ۲۰۲۰ پس از خرید سامانه‌های دفاع هوایی اس ۴۰۰ از روسیه برای آنکارا اعمال شد.
رفع این تحریم‌ها به ترکیه این امکان را می‌دهد که نقش خود را در توسعه و ساخت هواپیمای اف ۳۵ که از آن اخراج شده بود، از سر بگیرد. بر اساس گزارش‌های آمریکایی، ترامپ در حال بررسی گزینه رفع تحریم‌ها و حتی فروش این هواپیما‌ها به ترکیه است. ترکیه نیز به نوبه خود اعلام کرده است که در صورت رفع تحریم‌ها، حدود ۲۰ میلیارد دلار خرید نظامی از ایالات متحده انجام خواهد داد. علاوه بر این، ترکیه خواستار لغو تحریم‌های ایالات متحده علیه سوریه نیز خواهد شد.
آیا ترامپ و الشرع در ترکیه دیدار خواهند کرد؟
در نهایت اردوغان ممکن است ترتیبی دهد تا دیداری میان دونالد ترامپ و احمد الشرع در ترکیه یا در حین سفر ترامپ به عربستان سعودی برگزار شود. واشنگتن شش شرط برای رفع تحریم‌های سوریه تعیین کرده است که برخی از آنها واضح و مشخص هستند (مانند اخراج تروریست‌های خارجی از ارتش سوریه و نابودسازی تمام ذخایر سلاح‌های شیمیایی در این کشور) و برخی دیگر مبهم و کلی‌اند (مانند تعهد به مبارزه با تروریسم و حفاظت از حقوق اقلیت‌ها). این شرایط به اردوغان و ترامپ این امکان را می‌دهد که برای به پیش بردن مذاکرات خود مانور کافی داشته باشند و شاید دونالد ترامپ دست احمد الشرع را بفشارد. در صورتی که چنین اتفاقی رخ دهد، اسرائیل ناچار خواهد بود نگرش خود نسبت به احمد الشرع را بازنگری کند؛ فردی که در حال حاضر به‌عنوان یک رهبر اسلام‌گرا و حامی تروریسم شناخته می‌شود و اسرائیل هشدار داده است که در صورت اجازه دادن به عناصر خصمانه برای آسیب رساندن، با او برخورد خواهد کرد.
به رسمیت شناختن رژیم سوریه توسط ایالات متحده و رفع تحریم‌ها، زمینه را برای ورود سرمایه‌گذاری به سوریه فراهم خواهد کرد و به مؤسسات مالی بین‌المللی و عربی این امکان را خواهد داد که به این کشور وام دهند. این تغییرات روند بازسازی سوریه را آغاز کرده و می‌تواند به بازگشت میلیون‌ها پناهنده سوری منجر شود. تمامی این فرآیند تحت «مشاوره و هدایت» ترکیه پیش خواهد رفت. در بازی صفر و صدی که اسرائیل علیه ترکیه به راه انداخته، چنین تحولی یک پیروزی تمام‌عیار برای ترکیه و یک شکست قطعی برای اسرائیل به شمار خواهد رفت. با این حال، یک احتمال دیگر نیز وجود دارد: اینکه اسرائیل لحن گفتمان خود را با سوریه تغییر دهد؛ از دخالت در امور داخلی آن خودداری کند و در حالی که سعی دارد فاصله‌گذاری میان اقلیت‌ها و رژیم را تقویت کند، در‌های گفت‌و‌گو با ترکیه را باز نگه دارد.
منبع: فرار‌و به نقل از هاآرتص
ثبت دیدگاه