بندر چابهار در جنوب شرقی ایران، یکی از مقاصد محبوب گردشگری است که به‌خاطر سواحل صخره‌ای و قله‌های ناهموار و بدون درخت، که به‌طور محلی به آنها «کوه‌های مریخی» می‌گویند، شهرت دارد. اما به‌زودی این منطقه چیزی فراتر از پیوندی شاعرانه با فضا خواهد داشت.
سال‌هاست که ساخت‌وساز برای تبدیل این شهر آفتاب‌خورده ساحلی به یک مرکز اقتصادی در جریان است، از جمله یک پایگاه فضایی که قرار است امسال افتتاح شود. برنامه این است که معادلی برای «کیپ کاناورال» فلوریدا در ایران ساخته شود، تا اهداف فضایی جمهوری اسلامی را تحقق بخشد.
این همان برنامه‌ای است که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، تلاش کرده آن را متوقف کند، چرا که ایالات متحده فناوری‌های مربوط به پرتاب‌های فضایی و موشک‌های بالستیک را تقریباً یکسان می‌داند. در دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ، آمریکا تحریم‌هایی علیه سازمان فضایی ایران اعمال کرد، اما این مانع از آن نشد که جمهوری اسلامی ایران یکی از پیشرفته‌ترین برنامه‌های فضایی در خاورمیانه را با مشارکت سازمان فضایی ایران و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، که هر دو موفق به ارسال موشک و ماهواره به مدار شده‌اند، توسعه دهد.
پروژه‌های جدید شامل شبکه‌ای از ۲۰ ماهواره اینترنتی است که به نام سردار قاسم سلیمانی، فرمانده فقید نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که در حمله هوایی به دستور ترامپ در سال ۲۰۲۰ ترور شد، نام‌گذاری شده‌اند.
نگرانی از توسعه فناوری هسته‌ای و موشکی ایران بیش از ۲۰ سال است که رابطه جمهوری اسلامی با غرب را تحت تأثیر قرار داده است. از زمان انتخاب دوباره ترامپ، طبق اعلام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ذخایر اورانیوم غنی‌شده با خلوص بالای ایران بیش از ۵۰ درصد افزایش یافته و بار دیگر نگرانی‌هایی در غرب به‌وجود آورده است.
ترامپ از تهران خواسته که با توافق هسته‌ای جدیدی موافقت کند، در غیر این‌صورت با اقدام نظامی احتمالی مواجه خواهد شد. مذاکره‌کنندگان ایران و آمریکا در تاریخ ۲۴ فروردین (۱۲ آوریل) در عمان دیدار کردند و دور دوم یک هفته پس از آن برگزار می‌شود.
جمهوری اسلامی ایران ناچار شده قابلیت‌های خود را در حالی بازبینی کند چرا که متحدانش در غزه و لبنان در نتیجه درگیری با اسرائیل پس از حملات ۲۰۲۳ حماس، تضعیف شده‌اند. بشار اسد، متحد سوری ایران نیز توسط گروه‌های مسلح مخالف دولت پیشین سرنگون شده است. مقام‌های غربی و تحلیلگران، برنامه پیشرفته فضایی ایران را به‌طور فزاینده‌ای به‌عنوان بخشی کلیدی از توان دفاعی آن می‌دانند.
ژنرال آنتونی کاتن، فرمانده فرماندهی راهبردی آمریکا، در گزارشی به کمیته نیروهای مسلح سنای آمریکا در تاریخ ۶ فروردین (۲۶ مارس) ادعا کرد: «فعالیت‌های ایران در زمینه پرتاب‌گرهای فضایی از جمله راکت دومرحله‌ای دارای سوخت مایع «سیمرغ»، احتمالاً جدول زمانی ساخت موشک بالستیک قاره‌پیما (ICBM) را کوتاه‌تر می‌کند، چرا که فناوری‌ها بسیار مشابه‌اند». وزارت امور خارجه ایران و شورای امنیت ملی کاخ سفید در پاسخ به این گزارش، از اظهار نظر خودداری کردند.
پیشرفت فضایی ایران در زمانی رخ می‌دهد که بسیاری از کشورها و شرکت‌های خصوصی سرمایه‌گذاری سنگینی برای تقویت توانمندی‌های نظامی فضایی، مانند ماهواره‌های جاسوسی و ابزارهای اخلال در ماهواره‌ها انجام می‌دهند.
آمار رسمی درباره هزینه کلی برنامه فضایی جمهوری اسلامی ایران تاکنون منتشر نشده است. با وجود فشار تحریم‌های آمریکا بر اقتصاد ایران، دولت همچنان از این برنامه حمایت کرده، هرچند با بودجه‌ای محدود. در آبان سال گذشته، یکی از مقامات ارشد ایران اعلام کرد که سازمان فضایی ایران حدود ۱۱ میلیون دلار بودجه برای تقویت این بخش دریافت خواهد کرد.
جمهوری اسلامی ایران همچنین از روابط رو‌به‌رشد خود با روسیه در سال‌های اخیر سود برده است. در دی‌ماه، رئیس‌جمهور ایران، مسعود پزشکیان، توافق‌نامه‌ای راهبردی با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه امضا کرد. سال گذشته، یک راکت روسی نخستین دو ماهواره خصوصی ایران را به مدار فرستاد. به گفته جولیانا زوئس، پژوهشگر مؤسسه آلمانی امور بین‌المللی و امنیتی روسیه در جنگ اوکراین از پهپادهای ساخت ایران استفاده می‌کند و در مقابل، دانش فنی حاصل از دهه‌ها تجربه در اکتشافات فضایی را در اختیار ایران قرار داده است. او گفت: «چیزی که روسیه بدون تردید دارد، تخصص است. و این همان چیزی است که جمهوری اسلامی ایران به‌دنبالش است.»
به ادعای گزارش بلومبرگ، توانایی ایران برای پرتاب تعداد بیشتری ماهواره می‌تواند به آن امکان دهد که از فضا برای هدایت دقیق‌تر سلاح‌های تهاجمی استفاده کند. جان شلدون، یکی از بنیان‌گذاران شرکت مشاوره فضایی AstroAnalytica مستقر در ابوظبی، گفت: «ایرانی‌ها می‌توانند در هدف‌گیری بسیار دقیق‌تر عمل کنند و واکنش سریع‌تری در پرتاب نیروهای موشکی بالستیک خود داشته باشند، تا اهداف را با دقت بیشتری مورد اصابت قرار دهند.»
نگرانی‌های غرب درباره پیامدهای استراتژیک و نظامی پیشرفتهای جمهوری اسلامی ایران در حال افزایش است. دولت کیر استارمر، نخست‌وزیر بریتانیا، در سپتامبر گذشته، علی جعفرآبادی، رئیس بخش فضایی نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را تحریم کرد و در ماه اکتبر، سازمان فضایی ایران را نیز تحت تحریم قرار داد. اتحادیه اروپا نیز در همان ماه جعفرآبادی را تحریم کرد و اعلام کرد که واحد تحت فرماندهی او در «توسعه و پرتاب آینده حامل‌های ماهواره‌ای، که برای ساخت سیستم‌های موشکی بالستیک دوربرد ضروری هستند، مشارکت دارد.»
مسعود پزشکیان برنامه فضایی ایران را «محرک اصلی توسعه موشکی کشور» توصیف کرده است. او در اسفند گفت: «دشمنان ما همیشه تلاش می‌کنند مانع ایستادگی ما روی پای خودمان شوند، اما همین موضوع ما را به پیشرفتهای علمی و فناوری رسانده است.»
جمهوری اسلامی ایران همواره انکار کرده که به‌دنبال ساخت سلاح هسته‌ای است و تأکید می‌کند که غنی‌سازی اورانیوم فقط برای اهداف غیرنظامی انجام می‌شود. پیشرفت در حوزه فضایی می‌تواند برای تهران فرصتی برای نمایش استقلال و قدرت باشد.
متیو اشمیت، استاد امنیت ملی و علوم سیاسی در دانشگاه نیوهیون آمریکا گفت: «ایران اکنون، به‌ویژه پس از از دست دادن نیروهای منطقه‌ای مورد حمایتش در مقابل اسرائیل، نیاز دارد راهی برای بازسازی ظرفیت نمایش قدرت پیدا کند. و فناوری فضایی و هوانوردی را زمینه مناسبی برای این هدف می‌بیند.» سرنوشت این مسیر اما تا حد زیادی به موفقیت پروژه چابهار بستگی دارد. پروژه‌ای که با تأخیرهای مکرر مواجه شده و قرار بود تا سال ۲۰۲۴ آماده شود.
روزنامه تهران تایمز در دی‌ماه به‌نقل از رئیس سازمان فضایی ایران، حسن سالاریه، گزارش داد که افتتاح این پایگاه برای امسال برنامه‌ریزی شده است. به‌گفته سالاریه، پس از تکمیل، پایگاه چابهار مجموعه‌ای به وسعت ۱۴۰۰۰ هکتار (۵۴ مایل مربع) خواهد بود که به‌عنوان مرکز اصلی مأموریت‌های فضایی جمهوری اسلامی ایران عمل خواهد کرد.
چابهار برای استراتژی حکومت ایران اهمیت حیاتی دارد، چرا که این پایگاه توانایی پرتاب فضاپیماهای قدرتمندتر را افزایش خواهد داد. همچنین به‌دلیل نزدیکی چابهار به خط استوا نسبت به سایر پایگاه‌های پرتاب، این موقعیت جغرافیایی به موشک‌ها امکان می‌دهد تا بهتر از چرخش زمین برای پرتاب استفاده کنند، مزیتی نسبت به سایت‌های شمالی‌تر.
جان کیوز، پژوهشگر ارشد در پروژه کنترل تسلیحات هسته‌ای ویسکانسین در واشنگتن گفت: «کار بر روی موشک‌های بزرگ فضایی، جایگاه ایران را برای توسعه موشک‌های بالستیک قاره‌پیما (ICBM) تقویت می‌کند». او توضیح داد که هم موشک فضایی و هم موشک بالستیک قاره‌پیما می‌توانند از جو زمین خارج شود: «برخی از فناوری‌هایی که برای ساخت موشکی با برد بسیار بالا نیاز دارید، مشابه چیزهایی است که در پرتاب‌گرهای فضایی به‌کار می‌رود. آنها می‌توانند چیزهایی را در پروژه پرتاب‌گر فضایی یاد بگیرند که بعداً در ساخت موشک‌های بالستیک قاره‌پیما از آنها استفاده کنند.»
در همین حال محمد ابراهیم العسیری، مدیرعامل سازمان فضایی بحرین گفت کشورهای همسایه ایران در حال ترویج همکاری فرا عربی در حوزه فضا هستند و ۱۴ کشور در گروه همکاری فضایی عربی شرکت دارند. او با اینکه قابلیت‌های بسیار پیشرفته تهران را تهدیدی مستقیم نمی‌داند، در مصاحبه‌ای اعلام کرد که بحرین باید نسبت به استفاده ایران و سایر کشورها از فضا برای اهداف نظامی و امنیتی، واکنش نشان دهد. او گفت: «این رقابت است، و بهترین راه برای مواجهه با آن، آمادگی و توسعه فناوری بومی است.»
در همین حال، مقام‌های اسرائیلی به‌صورت علنی جمهوری اسلامی ایران را متهم کرده‌اند که از برنامه فضایی به‌عنوان پوششی برای توسعه فناوری‌های موشکی نظامی استفاده می‌کند. اما مقام‌های تهران می‌گویند داشتن برنامه فضایی تلاشی است برای دستیابی به همان سطحی از فناوری پیشرفته که در غرب در دسترس است، نه برای تهدید ایالات متحده با موشک‌های دوربرد.
سینا عضدی، استاد مدعو روابط بین‌الملل در دانشگاه جورج واشنگتن، گفت بسیار بعید است که ایران از برنامه فضایی‌اش برای ساخت موشک‌های بالستیک قاره‌پیما استفاده کند، چرا که می‌داند این موشک‌ها به‌راحتی توسط آمریکا رهگیری خواهند شد. او گفت: «اتهامی که به جمهوری اسلامی ایران وارد می‌شود این است که از برنامه فضایی‌اش برای پوشش توسعه ICBM استفاده می‌کند، اما بدون کلاهک هسته‌ای، این موضوع منطقی ندارد. با یک ICBM چه می‌خواهید بکنید؟ یک کلاهک متعارف رویش بگذارید و به آمریکا حمله کنید؟ ایران چنین کاری نمی‌کند».
درست مانند برنامه هسته‌ای‌اش، جمهوری اسلامی ایران به برنامه فضایی به‌عنوان ابزاری برای دستیابی به موقعیت و اعتبار در منطقه و فراتر از آن نگاه می‌کند، نه فقط برای افزایش توان نظامی‌اش. دینا اسفندیاری، تحلیلگر ژئو‌اکونومی خاورمیانه در مؤسسه بلومبرگ اکونومیکس گفت: «پرستیژ (اعتبار بین‌المللی) محرک اصلی این برنامه‌ها برای ایران است.»
با این حال، ایران با چالش‌های زیادی مواجه بوده است، از جمله تأخیر در افتتاح پایگاه فضایی چابهار. دو پرتاب ماهواره‌ای که برای سال 1403 برنامه‌ریزی شده بود، انجام نشد و سازمان فضایی اعلام کرده که این مأموریت‌ها به سال جدید منتقل شده‌اند.
حسن سالاریه، رئیس سازمان فضایی جمهوری اسلامی ایران، در حال حاضر از پروژه‌های بلندپروازانه‌تری صحبت می‌کند، از جمله طراحی کپسول‌های پیشرفتهای که قابلیت اعزام انسان به فضا را داشته باشند. تحقق چنین اهدافی اما ممکن است به نتیجه مذاکرات با ایالات متحده بستگی داشته باشد.
ها.ای. هلیر، پژوهشگر ارشد در مرکز پیشرفت آمریکایی در واشنگتن، گفت: «این گفت‌وگوها مقدماتی بودند، بنابراین نباید انتظار زیادی از نظر محتوایی داشت، اما نفس انجام آنها بسیار نمادین بود.»
منبع: آکوایران به نقل از بلومبرگ
ثبت دیدگاه