در حالی‌که مقامات ایرانی، توصیف ترامپ از این نشست به‌عنوان «دیپلماسی مستقیم» را رد می‌کنند، منابع آگاه در ایران با ارزیابی آمریکا مبنی بر اینکه گفت‌وگوها «در سطح بالا» خواهد بود، موافق هستند. طبق اطلاعات به‌دست‌آمده، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، و استیو ویتکاف، نماینده ویژه آمریکا در امور خاورمیانه، سرپرستی هیات‌های مذاکره‌کننده را بر عهده خواهند داشت. هنوز مشخص نیست این گفت‌وگوها چه مدت به طول خواهد انجامید.
گرچه ایران همچنان اصرار دارد که این تعامل «غیرمستقیم» خواهد بود، برخی مطلعین سیاسی در تهران به‌صورت غیررسمی گفته‌اند که امکان گشایش به‌سوی مذاکرات مستقیم، بسته به تحولات مسقط، وجود دارد. ترکیب هیات‌ها نیز نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی، وزارت خارجه را مسئول اصلی هدایت مذاکرات با ایالات متحده تعیین کرده است.
چهره‌ای تازه در مرکز توجه
استیو ویتکاف که پیش‌زمینه‌اش بیشتر در حوزه تجارت است تا دیپلماسی، در هفته‌های اخیر با رویکردی نسبتاً صریح برای تعامل با ایران، خبرساز شده است. او هفته گذشته پس از آن‌که در پاسخ به توییتی از عراقچی که تأکید کرده بود ایران همچنان به تعهد خود در توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ مبنی بر عدم توسعه سلاح هسته‌ای پایبند است (با وجود خروج یک‌جانبه ترامپ از توافق در سال ۲۰۱۸)، واژه «عالی» را نوشت، با موجی از انتقادها مواجه شد و مجبور شد توییت خود را پاک کند.
در ۱ فروردین (۲۱ مارس)، ویتکاف در گفت‌وگو با خبرنگار محافظه‌کار، تاکر کارلسون، نیز جنجال‌آفرین شد؛ جایی که او پیشنهاد داد آمریکا به‌جای برچیدن کامل برنامه هسته‌ای ایران، با نظارت سخت‌گیرانه‌تری بر آن موافقت کند. کارشناسان معتقدند برچیدن کامل برنامه هسته‌ای، به‌ویژه با توجه به تجربه کشورهایی مانند لیبی که چنین مسیری را طی کرده‌اند، برای جمهوری اسلامی غیرقابل قبول است.
در توضیح محتوای نامه دونالد ترامپ به ایران، که در تاریخ ۲۲ اسفند (۱۲ مارس) از طریق یک مقام عالی‌رتبه اماراتی به تهران رسانده شد، ویتکاف گفت: «در این نامه به‌طور کلی آمده بود که من رئیس‌جمهور صلح هستم. نیازی نیست که ما این مسئله را به‌صورت نظامی حل کنیم. باید گفت‌وگو کنیم. باید سوءتفاهم‌ها را برطرف کنیم. باید یک برنامه راستی‌آزمایی ایجاد کنیم تا نگرانی درباره تسلیحاتی شدن مواد هسته‌ای شما برطرف شود.»
او افزود: «ایرانی‌ها از طریق کشورهای مختلف و کانال‌های گوناگون پاسخ داده‌اند. فکر می‌کنم امکان واقعی حل‌وفصل دیپلماتیک وجود دارد. نه به این خاطر که با کسی در ایران صحبت کرده‌ام، بلکه چون به نظرم منطقی است که باید به‌صورت دیپلماتیک حل شود. باید هم همین‌طور باشد.»
او درباره نیت ترامپ گفت: «فکر می‌کنم او می‌خواهد با احترام با جمهوری اسلامی ایران برخورد کند. می‌خواهد اگر ممکن باشد، با آن‌ها اعتمادسازی کند. این دستوری است که به دولتش داده، و امیدوار است که این رویکرد با پاسخ مثبت ایران مواجه شود.»
وقتی تاکر کارلسون ابراز امیدواری کرد که ویتکاف «در نهایت به تهران برود»، او پاسخ داد: «من هم امیدوارم. یا شخص دیگری از دولت. این یکی کمی پیچیده‌تر است، چون موضوع هسته‌ای است و ما به تخصص فنی واقعی نیاز داریم. اما فکر می‌کنم شروع کار با یکی از اعضای تیم رئیس‌جمهور خواهد بود. ممکن است من باشم با دیگران، یا کسی دیگر باشد. اما اگر درگیر شوم، با آغوش باز این فرصت را خواهم پذیرفت.»
تریتا پارسی، معاون اجرایی اندیشکده کوئینسی در واشنگتن در این‌باره گفت: «مهم‌ترین متغیر، پارامترهای مذاکرات و خطوط قرمز و راهبردی است که ترامپ دنبال می‌کند. اگر او به دنبال برچیدن کامل برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران به سبک لیبی باشد، در کنار تعطیلی برنامه موشکی و قطع روابط تهران با شرکای منطقه‌ای‌اش، آن‌وقت دیپلماسی احتمالاً از همان آغاز شکست‌خورده خواهد بود، راهبردی که مورد حمایت اسرائیل و چهره‌هایی مانند مشاور امنیت ملی پیشین، جان بولتون و وزیر خارجه پیشین، مایک پمپئو بوده، دقیقاً چون می‌دانستند این مسیر به شکست ختم می‌شود.»
پارسی در پایان گفت: «اگر راهبرد ترامپ مبتنی بر رسیدن به توافقی با امکان راستی‌آزمایی برای جلوگیری از دستیابی جمهوری اسلامی ایران به بمب هسته‌ای باشد و این تنها خط قرمز او باشد، در آن صورت می‌توان به گفت‌وگوهای پیش‌رو امیدوار بود.»
در ایران، اظهارات متناقضی درباره محتوای نامه ترامپ مطرح شده است. محمدکاظم آل‌صادق، سفیر ایران در بغداد، در اواخر اسفند گفت که رئیس‌جمهور آمریکا خواستار انحلال نیروهای حشد الشعبی شده، نیرویی در عراق که عمدتاً متشکل از گروه‌های شیعه نزدیک به ایران است. آل‌صادق با ابراز تعجب از این درخواست، با توجه به اینکه حشد‌الشعبی رسماً بخشی از ارتش عراق محسوب می‌شود، گفت: «ما فقط درباره پرونده هسته‌ای مذاکره می‌کنیم؛ سایر مسائل به ما ربطی ندارد»، و تأکید کرد که ایران وارد مذاکره بر سر برنامه موشکی‌اش نخواهد شد. روز بعد، فرمانده نیروی دریایی سپاه پاسداران نیز بر موضع آل‌صادق تأکید کرد و گفت جمهوری اسلامی ایران «هرگز» درباره روابط منطقه‌ای یا موشک‌هایش مذاکره نخواهد کرد.
در گفت‌وگوی ۱ فروردین با تاکر کارلسون، استیو ویتکاف گفت که اولویت ترامپ جلوگیری از تسلیحاتی‌شدن فعالیت‌های هسته‌ای ایران است: «اگر ایران بمب داشته باشد، آن وقت ما یک کره شمالی دیگر در شورای همکاری خلیج فارس خواهیم داشت؛ این غیرقابل قبول است. ما نمی‌توانیم اجازه دهیم کشوری سلاح هسته‌ای داشته باشد و نفوذی خارج از حد معمول کسب کند.»
در حالی‌که ویتکاف گفت گفت‌وگو باید با موضوع برنامه هسته‌ای ایران آغاز شود، او به‌صراحت از اولویت‌های دیگر آمریکا نیز صحبت کرد: «گام بعدی این است که ما باید با نقش حمایتی جمهوری اسلامی ایران از این گروه‌های نیابتی مقابله کنیم.»
او تأکید کرد: «ما ثابت کرده‌ایم که متحدان منطقه‌ای ایران تهدیدی وجودی محسوب نمی‌شوند»، و با این رویکرد ادامه داد که باید «این سازمان‌های تروریستی را به‌عنوان تهدید از میان برداشت. آن‌وقت می‌توانیم روابط با اسرائیل را در همه جا عادی کنیم.»
در حالی‌که جمهوری اسلامی ایران به‌روشنی گفته حاضر به مذاکره درباره مسائل غیرهسته‌ای نیست، اظهارات ویتکاف نشان می‌دهد که در این زمینه از سوی آمریکا انعطاف وجود دارد، به‌ویژه با توجه به اینکه نگرانی‌های اصلی آمریکا بر برنامه هسته‌ای ایران متمرکز است.
سخنان او همچنین نشان‌دهنده تمرکز بر گسترش «توافقات ابراهیم» است، تا مقابله با «محور مقاومت» تحت رهبری تهران که جناح حامی اسرائیل در واشنگتن بر آن تأکید دارد.
موانع پیش رو
جمهوری اسلامی ایران همواره تأکید کرده که تنها بر اساس احترام متقابل حاضر به مذاکره مستقیم با ایالات متحده است. رئیس‌جمهور اصلاح‌طلب، مسعود پزشکیان، در ۱۷ فروردین گفت: «آمریکا از یک سو ایران را تهدید می‌کند و از سوی دیگر به دنبال مذاکره است»، و تأکید کرد که تهران «دنبال گفت‌وگویی برابر و متوازن» است. در همان روز، عباس عراقچی نیز همین دیدگاه را تکرار کرد و گفت: «مذاکره مستقیم با طرفی که دائماً تهدید به توسل به زور می‌کند و مقامات مختلفش مواضع متناقض دارند، بی‌معناست.»
در مصاحبه ۲ فروردین با تاکر کارلسون، استیو ویتکاف با دقت میان تهدید کردن و اشاره به آسیب‌پذیری‌های ایران در برابر توانایی‌های آمریکا تفاوت قائل شد. او ادعا کرد: «ببینید، او (ترامپ) نامه‌ای برای ایرانی‌ها فرستاده. معمولاً این ایرانی‌ها هستند که نامه می‌فرستند. یادتان باشد که پدافند هوایی ایران در حمله مهر ۱۴۰۳ اسرائیل نابود شد. اگر ما از نیروی قاطع استفاده کنیم، اوضاع برای آن‌ها بسیار بسیار بد خواهد شد، و این تهدید نیست. من تهدید نمی‌کنم. پس اگر ایرانی‌ها این برنامه را گوش می‌کنند، این صحبت تهدید نیست. رئیس‌جمهور کسی است که چنین اختیاری دارد. اوست که ممکن است تهدید کند.»
اما تنها دو هفته بعد، در ۱۸ فروردین، ترامپ آشکارا گفت: «اگر توافقی حاصل نشود، ایران بمباران خواهد شد، بمبارانی که تا به حال مشابهش را ندیده‌اند.»
جمهوری اسلامی ایران به شدت به این سخنان اعتراض کرده، اما با این حال ممکن است با این ذهنیت وارد مذاکرات عمان شود که ویتکاف به دنبال ارائه راه‌حلی عملی است.
گذشته از محتوای مذاکرات در عمان و فعالیت‌های احتمالی مخالفان دیپلماسی، عوامل دیگری نیز وجود دارند که می‌توانند مانع از پیشرفت مذاکرات شوند.
ترامپ در نامه‌اش به ایران، صراحتاً ضرب‌الاجلی دو ماهه برای رسیدن به تفاهم تعیین کرده است. این بازه زمانی با نشست فصلی پیش‌روی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وین هم‌زمان است، نشستی که انتظار می‌رود در آن کشورهای اروپایی فشار بیاورند تا آژانس گزارشی جامع درباره برنامه هسته‌ای ایران ارائه دهد. این اقدام، به‌طور گسترده، مقدمه‌ای برای ارجاع دوباره پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران به شورای امنیت سازمان ملل تلقی می‌شود. اقدامی که تهران هشدار داده ممکن است منجر به خروجش از پیمان عدم اشاعه‌ی تسلیحات هسته‌ای (NPT) شود.
طرف‌های اروپایی برجام، بریتانیا، فرانسه و آلمان که در تعاملات اخیر ایران و آمریکا کنار گذاشته شده‌اند، تا مهر ۱۴۰۴ فرصت دارند تا از مکانیزم «اسنپ‌بک» استفاده کنند. این سازوکار به آن‌ها اجازه می‌دهد در صورت اثبات نقض توافق از سوی ایران، تحریم‌های سازمان ملل را مجدداً اعمال کنند. کارشناسان می‌گویند این روند حدود ۹۰ روز طول می‌کشد، بنابراین اگر بخواهند آن را اجرا کنند، باید در خرداد یا تیر آغاز شود.
جمهوری اسلامی ایران در ۱۹ فروردین بار دیگر از مواضع سه کشور اروپایی (E3) انتقاد کرد که احتمال فعال‌سازی این مکانیزم را مطرح کرده‌اند.
سخنگوی وزارت امور خارجه، اسماعیل بقایی، گفت: «سه کشور اروپایی و اتحادیه اروپا نقش مهمی در آغاز مذاکراتی داشتند که به شکل‌گیری برجام منتهی شد. اما از این فرصت به‌درستی استفاده نکردند و نتوانستند خسارات ناشی از خروج آمریکا از برجام را جبران کنند.»
او افزود: «تأکید می‌کنم که اروپایی‌ها نباید به مسیر قبلی خود بازگردند. اگر می‌خواهند در صحنه بین‌المللی نقش‌آفرین باقی بمانند، باید رویکردی سازنده در پیش بگیرند و برای ایجاد تعامل تلاش کنند.»
منبع: اکوایران به نقل از امواج مدیا
ثبت دیدگاه