گفت‌وگوی میان ایالات متحده و ایران که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، روز دوشنبه اعلام کرد از روز شنبه در عمان آغاز خواهد شد، با مشکلات محتوایی و بی‌اعتمادی عمیق روبرو است.
با این حال، به نوشته نیویورک تایمز، زمان برای چنین مذاکرات پیچیده‌ای بسیار محدود است.
صنم وکیل، مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقای اندیشکده چتم هاوس، هشدار داد: «ما در یک تقاطع قرار داریم، و در مسیر یک بحران».
در حالی که ترامپ اخیراً ایران را به بمباران تهدید کرده، در عین حال به‌روشنی گفته است که ترجیح او دستیابی به یک توافق دیپلماتیک است. این اطمینان‌خاطر – که در دفتر بیضی کاخ سفید و در حضور بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، که خواستار اقدام نظامی بوده، مطرح شد – در جهان عرب با استقبال روبرو خواهد شد.
حتی اگر هدف، جمهوری اسلامی ایران و برنامه‌های منطقه‌ای تهران باشد، کشورهای عربی از مصر تا کشورهای خلیج فارس نگران پیامدهای اقتصادی و اجتماعی یک جنگ آمریکایی-اسرائیلی هستند؛ به‌ویژه در حالی که کشتارها در غزه همچنان ادامه دارد.
با این حال، خواسته‌های علنی ترامپ – از جمله توقف غنی‌سازی هسته‌ای توسط ایران، تحویل ذخایر عظیم اورانیوم غنی‌شده و نابودی تأسیسات هسته‌ای موجود – تقریباً به‌طور قطع توسط تهران، به‌عنوان یک تسلیم غیرقابل قبول رد خواهد شد. اینکه هر یک از طرفین تا چه اندازه حاضر به مصالحه خواهند بود، هنوز مشخص نیست؛ اما ترامپ به اتخاذ مواضع حداکثری در ابتدای مذاکرات و سپس تلاش برای رسیدن به توافق شهرت دارد.
انتظار می‌رود گفت‌وگوهای ابتدای هفته آتی در سطحی بالا برگزار شوند و شامل حضور عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، و بنا بر گزارش‌ها، استیو ویتکوف، فرستاده ویژه ترامپ باشند. اگرچه دو طرف درباره مستقیم یا غیرمستقیم بودن این گفت‌وگوهای اولیه اختلاف نظر دارند، اما با توجه به جایگاه این دو نفر، احتمالاً این اختلاف در عمل اهمیت چندانی نخواهد داشت.
همان‌طور که عباس عراقچی گفته، آنچه اهمیت خواهد داشت، این است که این تلاش «به همان اندازه که یک فرصت است، یک آزمون نیز هست» – آزمونی برای سنجش میزان تمایل دو طرف برای مذاکره جدی در مورد محدودسازی برنامه هسته‌ای ایران، در ازای لغو دائمی تحریم‌ها.
فضای محدود گفت‌وگو
اما حتی اگر از وقوع جنگ جلوگیری شود، فضای گفت‌وگو بسیار محدود است. به گفته مقامات اروپایی و تحلیلگران، تا پایان ماه ژوئیه، اروپا باید مشخص کند که آیا قصد دارد تحریم‌های سخت‌گیرانه سازمان ملل علیه ایران را دوباره اعمال کند یا نه. گزینه بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل، در تاریخ ۱۸ اکتبر منقضی خواهد شد.
ایران در حال حاضر نیز تحت تحریم‌های سنگینی قرار دارد، به‌ویژه تحریم‌هایی که در دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ وضع شد، و نیز تحریم‌های سازمان ملل به‌دلیل برنامه موشک‌های بالستیک و حقوق بشر. با این حال، اعمال دوباره تحریم‌های گسترده‌تر، آسیب قابل توجهی به اقتصاد شکننده ایران وارد خواهد کرد.
از همین رو، این تحریم‌ها به‌عنوان ابزار فشار مهمی برای وادار کردن ایران به بازگشت به توافق قدیمی یا مذاکره برای توافقی جدید محسوب می‌شوند. سه کشور اروپایی – بریتانیا، فرانسه و آلمان – همچنان از امضاکنندگان توافق هسته‌ای هستند و می‌توانند با طی مراحل لازم، تحریم‌های سازمان ملل را دوباره اعمال کنند. اما توانایی آن‌ها برای انجام این کار، و اهرم فشاری که به غرب می‌دهد، در ماه اکتبر پایان می‌یابد.
ایران تهدید کرده که اگر این تحریم‌های اضافی دوباره اعمال شوند، به‌طور کامل از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) خارج خواهد شد.
چنین اقدامی ممکن است اسرائیل را – با حمایت آمریکا – به اجرای یک عملیات نظامی گسترده علیه تأسیسات هسته‌ای ایران وادار کند.
اروپایی‌ها می‌خواهند تصمیم خود را پیش از آن‌که روسیه – که به‌طور فزاینده‌ای به متحد ایران تبدیل شده – ریاست دوره‌ای شورای امنیت سازمان ملل را در ماه اکتبر بر عهده بگیرد، اتخاذ کنند.
ایران قرار است روز سه‌شنبه در مسکو، گفت‌وگوهای فنی درباره برنامه هسته‌ای خود با مقامات روسیه و چین برگزار کند. به‌طور جداگانه، دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، اعلام کرد که روسیه از مذاکرات عمان استقبال می‌کند و افزود: «ما از حل‌وفصل پرونده هسته‌ای ایران از راه‌های سیاسی و دیپلماتیک حمایت می‌کنیم.»
مذاکره تحت فشار
سوزان مالونی، کارشناس امور ایران و مدیر برنامه سیاست خارجی در مؤسسه بروکینگز، گفت: «من بسیار نگرانم. این تاکتیک مذاکره تحت تهدید که دولت ترامپ در پیش گرفته، جایگزینی برای یک سیاست جدی در قبال ایران نیست.»
در حال حاضر، ایالات متحده تعداد بیشتری از بمب‌افکن‌های دوربرد پنهان‌کار B-2 را در نزدیکی ایران مستقر کرده و یک ناو هواپیمابر دیگر، کارل وینسون، را به منطقه اعزام کرده است. هم‌زمان نیز کارزار گسترده‌ای از حملات هوایی علیه حوثی‌ها آغاز شده که به‌عنوان پیامی به تهران از سوی واشنگتن تلقی می‌شود.
ایران مشتاق است از وضع مجموعه جدیدی از تحریم‌های چندجانبه، علاوه بر تحریم‌هایی که پس از خروج ترامپ از توافق هسته‌ای در سال ۲۰۱۸ اعمال شد، جلوگیری کند. با این حال، کشورهای اروپایی اعلام کرده‌اند که در صورت عدم حصول یک توافق هسته‌ای جدید، تحریم‌ها را دوباره اعمال خواهند کرد. این موضع باعث شده ایران تهدید کند که از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) خارج خواهد شد؛ فرآیندی که طبق مقررات، ۹۰ روز زمان می‌برد و شاید هنوز فرصتی برای دیپلماسی در آخرین لحظات باقی بگذارد.
حتی اگر ایران با ادامه حضور بازرسان بین‌المللی در کشور موافقت کند، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی – نهاد مسئول اجرای مفاد این پیمان – صراحتاً اعلام کرده که امتناع‌های ایران از همکاری کامل در سال‌های اخیر، باعث شده جهان به‌شدت نسبت به وضعیت برنامه هسته‌ای ایران بی‌اطلاع بماند. یک برنامه‌ای بدون نظارت، با ظرفیت بالا برای «گریز هسته‌ای»، می‌تواند اسرائیل و ایالات متحده را به حمله نظامی ترغیب کند.
علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بحران بین‌المللی، می‌گوید: «تصورش دشوار است که اسرائیل با چنین برنامه هسته‌ای پیشرفته‌ای در ایران، بدون نظارت سازمان ملل، احساس امنیت کند.»
یک بمباران بالقوه، به‌احتمال زیاد با واکنش شدید ایران روبه‌رو خواهد شد – از حملات تلافی‌جویانه علیه اهداف آمریکایی و اسرائیلی گرفته تا زیرساخت‌های حساس در خلیج فارس، مانند تأسیسات نفتی عربستان سعودی – که هیچ‌یک از کشورهای عرب منطقه خواهان آن نیستند. این سناریو هم‌چنین می‌تواند ایران را به‌سوی تسلیحاتی کردن برنامه هسته‌ای‌اش سوق دهد.
به‌گفته تحلیلگران، هنوز مشخص نیست که آیا کشورهای اروپایی مایل یا از نظر حقوقی قادر خواهند بود مهلت فعال کردن مکانیسم ماشه را به تعویق بیندازند یا نه؛ اما برای اینکه این گزینه اصلاً مطرح شود، به پیشرفت چشمگیر در مسیر دستیابی به یک توافق جدید نیاز است.
به گفته صنم وکیل از اندیشکده چتم هاوس، با توجه به بی‌اعتمادی متقابل – به‌ویژه پس از آن‌که ترامپ پیش‌تر یک‌بار از توافق هسته‌ای خارج شد – هرگونه توافق جدید باید در مقابل تضمین‌های اقتصادی دائمی و قابل اتکا به ایران، پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران را به صورت دائمی محدود کند. ایران احتمالاً خواهان تضمین‌های امنیتی قوی نیز خواهد بود.
مدل لیبی یا نظارت قابل راستی‌آزمایی؟
نتانیاهو روز دوشنبه در دفتر بیضی‌شکل کاخ سفید گفت که به‌دنبال توافقی است «مثل آنچه در لیبی اتفاق افتاد» – اشاره به سال ۲۰۰۳، زمانی که معمر قذافی، رهبر وقت لیبی، موافقت کرد تمام برنامه‌های تسلیحات کشتارجمعی، از جمله برنامه هسته‌ای کشورش را از بین ببرد. تریتا پارسی، کارشناس ایران در مؤسسه کوئینسی، هشدار می‌دهد که اگر ترامپ بخواهد برنامه هسته‌ای ایران را به‌شیوه لیبی، همراه با تعطیلی برنامه موشکی و پایان دادن به روابط تهران با متحدان منطقه‌ای‌اش، برچیند، «دیپلماسی از همان ابتدا خواهد مرد.»
اما پارسی در ادامه می‌افزاید که اگر استراتژی ترامپ «بر پایه رسیدن به توافقی مبتنی بر راستی‌آزمایی باشد که مانع از دستیابی ایران به بمب شود – تنها خط قرمز او – در آن صورت می‌توان به مذاکرات پیش‌رو امیدوار بود.»
علی واعظ معتقد است که ایران نسبت به امکان دستیابی به توافق با ترامپ بدبین است. او می‌گوید: «نشانه‌هایی می‌بینم از این که آن‌ها برای جنگ آماده می‌شوند»، از جمله تلاش برای افزایش انسجام اجتماعی، وعده برای اجرا نکردن قانون سخت‌گیرانه حجاب، آزادی برخی زندانیان سیاسی، و هشدار درباره اعتراضات مردمی.
پس از حملات اسرائیل علیه متحدان ایران در منطقه – از جمله حزب‌الله در لبنان، حماس در غزه و کرانه باختری اشغالی – و حمله هوایی مستقیم علیه ایران، اسرائیل نسبت به موضع خود مطمئن است.
اما واعظ نسبت به خوش‌بینی بیش از حد هشدار می‌دهد: «[موضع] ایران تضعیف شده، اما ضعیف نیست و ناامید هم نیست. ایران نمی‌خواهد فشار را به‌عنوان ابزار امتیازدهی به رسمیت بشناسد، چون این مسیر لغزنده‌ای است. برای تهران، تنها چیزی که خطرناک‌تر از رنج کشیدن از تحریم‌های آمریکاست، تسلیم شدن در برابر آن‌هاست.»
منبع: اکوایران
ثبت دیدگاه