در هند و پاکستان چه خبر است؟ این سوالی است که طی روز‌های اخیر و پس از انتشار خبر تنش میان دو کشور مدام مطرح می‌شود. پاسخ این سوال را در خلاصه‌ترین حالت می‌توان اینگونه داد که همه چیز از یک حمله تروریستی از سوی گروهی پاکستانی، در کشمیر آغاز شد. حمله‌ای که ۲۶ کشته و دست‌کم ۱۷ زخمی برجای گذاشت.
روابط هند و پاکستان پس از این حمله، به شدت وارد تنش شده است و مقامات هندی تا حدی نسبت به این موضوع واکنش نشان داده‌اند که حتی از فسخ توافقنامه مهمی به نام “توافقنامه ایندوس” (رودخانه سِند) خبر داده‌اند. این توافقنامه به پاکستان اجازه می‌دهد از منابع آب رودخانه سند و شاخه‌های آن استفاده کند. در کنار تهدید به قطع منابع آبی، هند ویزا‌های صادره برای شهروندان پاکستانی را لغو کرده و دستور داده است که تا پایان آوریل (۱۰ اردیبهشت)، تمامی پاکستانی‌ها باید هند را ترک کنند. تمامی این اقدامات هند در شرایطی انجام می‌شود که پاکستان این اتهامات را رد کرده و از هند خواسته است که شواهد لازم را برای دخالت پاکستان در این حمله ارائه کند. با این وجود، برخی تحلیلگران منطقه‌ای نگرانی‌هایی در خصوص آغاز درگیری نظامی بین دو کشور دارند.
کشمیر و احتمال وقوع جنگ بین هند و پاکستان
منطقه کشمیر همواره یکی از نقاط داغ اختلاف میان هند و پاکستان محسوب می‌شود. این منطقه از زمان استقلال این دو کشور در سال ۱۹۴۷ میان آنها تقسیم شده و هر دو کشور کشمیر را به عنوان منطقه‌ای متعلق به خود به رسمیت می‌شناسند. هند از یک سو، وعده انتقام از یک حمله تروریستی مرگبار در کشمیر را داده است و از سویی دیگر اعلام کرده که جریان رود سند به سمت پاکستان را مختل می‌کند، این اقدامی است که هند تا پیش از این هرگز انجام نداده است (حتی در طول جنگ‌هایی که این دو کشور در طول دهه‌ها با هم جنگیده‌اند). اما پاکستان که همچنان هر نوع دست داشتن در حمله کشمیر را رد می‌کند و تصمیم هند در خصوص آب را یک «اقدام جنگی» خوانده است.
یکی از مهمترین نکاتی که باعث نگرانی کارشناسان در خصوص احتمال وقوع جنگ بین طرفین شده این است که کانال‌های دیپلماتیک بین دو کشور که هر دو نیز سلاح هسته‌ای دارند از سال‌ها پیش ضعیف شده است و قدرت‌های جهانی نیز اکنون درگیر بحران‌های بین المللی و منطقه‌ای متعدد دیگری شده‌اند که شاید برای آنان نسبت به تنش بین هند و پاکستان بسیار مهمتر است. به همین دلیل توجه بین المللی گسترده‌ای روی این موضوع مطرح نشده است. اگر کار به مرحله تنش نظامی برسد وضعیت هند را نمی‌توان برتر از پاکستان دانست. اقتصاد هند در حال حاضر پنجمین اقتصاد بزرگ جهان است که تقریباً ۱۰ برابر اقتصاد پاکستان ارزیابی می‌شود. همین موضوع، منابع بیشتری را برای ارتش هند به ارمغان می‌آورد. اما هزینه‌های دفاعی هند هنوز کمتر از ۲ درصد تولید ناخالص داخلی این کشور را شامل می‌شود. هند از سال ۲۰۲۰ تا کنون مسیر‌های مختلفی را برای رفع حفره‌های نظامی خود استفاده کرده است. این کشور سامانه‌های دفاع موشکی جدیدی را (علی‌رغم مخالفت‌های آمریکا) از روسیه خریده است، همچنین ده‌ها هواپیمای جنگنده از فرانسه و پهپاد، بالگرد و موشک‌هایی را نیز از ایالات متحده دریافت کرده است. با همه این‌ها کارشناسان نظامی معتقدند توان نظامی هند برای حمله به پاکستان کافی نیست.
برخی تحلیلگران معتقدند مجموع این محدودیت‌ها می‌تواند نارندرا مودی، نخست وزیر هند را به سمت انتخاب گزینه‌های محدود و نمایشی مانند حملات هوایی محدود یا حملات نیروهای ویژه در نزدیکی مرز با پاکستان سوق دهد. این نوع حملات می‌تواند خشم عمومی را آرام کند، خطر بروز جنگ بزرگ را کاهش دهد و از تلافی‌جویی تشدیدکننده تنش جلوگیری کند. با این وجود، دولت پاکستان متعهد شده است که به هر حمله هند پاسخی مشابه خواهد داد. موضوعی مهمتر، اما شاید این باشد که تهدید‌های نظامی ممکن است در سایه تنش آبی پررنگ‌تر دیده شود.
آب؛ از بحران محیط زیستی تا بحران جنگی
هند، تهدید کرده که دسترسی پاکستان به منابع حیاتی آب را قطع خواهد کرد. وزیر آب هند، در پستی در شبکه اجتماعی «ایکس» اعلام کرد: «ما اطمینان خواهیم یافت که هیچ قطره‌ای آب ایندوس به پاکستان نخواهد رسید.» این اقدام باعث نگرانی شدید مردم در پاکستان شده است، چرا که میلیون‌ها نفر از مردم این کشور به این منابع آبی وابسته‌اند. بلاول بوتو، رئیس حزب «مردم پاکستان»، یکی از سه حزب پیشرو در این کشور از جمله افرادی است که نسبت به این تهدید واکنش نشان داده و گفته است: «این رود مال ما است و مال ما خواهد ماند یا آب از آن می‌گذرد یا خون آنها (هندی ها)».
هند پروژه‌های متعددی برای تولید برق از رودخانه‌های کشمیر دارد. برای مثل سد باگلیهار (Baglihar) روی رود چناب و پروژه کیشانگانگا (Kishanganga) روی رود نیلوم. پاکستان از مدت‌ها قبل از تنش اخیر، این اقدامات را به عنوان تهدیدی علیه سهم آب خود در نظر می‌گیرد. هند و پاکستان، هر ۲ با کاهش منابع آبی در سایه تغییرات اقلیمی مواجه‌اند. این کمبود باعث حساس‌تر شدن سران دو کشور در حوزه مدیریت منابع آبی شده است. با توجه به این که رودخانه‌های کلیدی هند و پاکستان، از کشمیر می‌گذرند و کشمیر منطقه‌ای مورد اختلاف در دو سوی مرز است. درواقع کنترل منابع آب، تبدیل به یکی از ابعاد استراتژیک و امنیتی اختلاف بر سر کشمیر شده است. هر دو کشور شبکه‌های آبیاری ناکارآمد، نشت آب، و سیاست‌های کشاورزی غیرپایدار دارند (مثلاً کشت محصولات آب‌بر مثل برنج در مناطق خشک). همچنین آب رودخانه‌های اصلی به شدت با فاضلاب صنعتی و شهری آلوده شده و این منابع را برای استفاده غیرقابل اطمینان کرده است.
با توجه مناقشه کشمیر، توسعه منابع آب به ابزاری برای فشار سیاسی هم تبدیل شده است و هند و پاکستان به شکلی استراتژیک پروژه‌های آبی طراحی می‌کنند. رود سند؛ ستون فقرات منابع آب پاکستان است و حدود ۹۰٪ کشاورزی پاکستان وابسته به رود سند و شاخه‌هایش است. پاکستان تا کنون و پیش از مشکلات اخیر با هند نیز بین کشور‌هایی قرار گرفته که به شدت در معرض خطر «بی‌آبی مطلق» قرار دارد و بر اساس برخی گزارش‌ها، پاکستان تا ۲۰۲۵ ممکن است به کشور با بحران کامل آب تبدیل شود. با توجه به همه این‌ها پرسش مهم این روز‌ها این است که آیا تنش‌های سیاسی و آبی بین هند و پاکستان می‌تواند جرقه‌ای باشد برای یک جنگ بزرگ؟
منبع: فرار‌و
ثبت دیدگاه